نام مبارک امام محمد باقر علیه السلام بیش از هر عنوان با علم وفقه واجتهاد گره خورده است درعصری که از طرفی پیامبر اکرم در میان مردم نبودند و قرآن دیگر نازل نمی شد از سوی دیگر نیازهای زمان وسیع تر از زمان پیامبر شده بود

 وتفصیل وتفسیر بسیاری از آیا ت قرآن بر مردمان پوشیده بود و مردم به واسطه عالمان با اندیشه ها وعلوم جدید ووارداتی از شرق وغرب آشنا می شدند ودرعین حال هر فرقه ومسلکی با پیش فرض های خود به سراغ قرآن برای یافتن جواب سئوالات کلامی وفقهی وغیره  می رفتند

یکی از قرآن جبر می فهمید ومی فهماند دیگری اختیار را از آیات قرآن بیرون می کشید ویکی راه تشبیه وقیاس را درپیش می گرفت ودیگری عقل را در فهم دین نادیده می گرفت یکی بر ظاهر قرآن ودیگری برباطن آن  تکیه می کردو  هزار مساله وموضوع دیگر که در اجتهاد نوپا ودرعین حال بی قاعده واصول آن زمان پاسخ های مختلف وگاه متناقض والبته ناقص می گرفتند

 علم باقر العلوم ظهور یافت تانور یقینی در فضای تردید وتحریف زمان بپاشد واصول واساس اجتهاد درست را بنا نهد اجتهادی که متکا ومبنای اصلی آن تکیه بر علم لدنی وخدادادی اهل بیت بود اجتهادی که برای فهم قرآن به کار گرفته می شد

اما نه در ظاهر قرآن می ماند ودچار قشریت وظاهر گرایی وجمود می شود ونه آن قدر از متن دور می شود که تاویل های من درآوردی را به نام عرفان وعلم برقران تحمیل می کند

پذیرش وترسیم وتبیین اجتهاد در دین  درواقع بنای استوانه های معرفت دینی است واجتهاد ی که  مبتنی بر قرآن وسنت و با توجه به مقتضیات وضرورت های زمان  معنا می شود وراه بیرون کشیدن فروع بیان نشده از اصول بیان شده و نماندن در گذشته ودیدن واقعیات هرزمان را تبیین می کند

در  اجتهاد دست از اصول برنداریم  اما در روش ها وراهها منعطف وبا اقتضای زمان حرکت می کنیم در اجتهاد به عقل مومن برای فهم دقیق  وعمیق وزمان شناسانه دین میدان داده می شود و این که در برهه  حساسی از تاریخ اسلام امامان بزرگواری چون امام باقر وامام صادق تمام همشان این شد که بنای اجتهاد صحیح را بنیان گذاری کنند چون می دانستند که تنهاراهی که بقا ورشد اسلام را تضمین می کند ودرعین حال آن را از کمند انحراف والتقاط حفظ می کند اجتهاد اصیل است

ودرطول تاریخ بلند اچتهاد همواره دو گروه مخالف عمده آن بوده اند اول ظاهر گریانی که دین وایمان و حیات را فقط در غالب گذشته می دیدند وراه هر نوع اظهار نظر جدید را می بستند ودوم کسانی که اعتقاد چندانی به اصالت دین نداشتند وبیشتر تمایلات وتوهمات خودرا به نام دین می خواستند مطرح کنند

ودریک کلمه می توان گفت اجتهاد جمع خلوص وتوانایی دین در طول تاریخ زمان هاست دینی می تواند توانا وپابرجا ودرعین حال دارای اصالت وخلوص گوهر باشد که بر مدار اجتهاد استوار باشد وامام باقر علیه السلام با گشودن باب اجتهاد  اصیل  باعث  بقا وماندگاری وکارامدی  تفکر دینی درهمه عصرها گشتند

وامروز وهرزمان دیگر هم توجه به همه مولفه های اجتهاد ناب وکامل راهگشای حل مشکلات ومعضلات فکری وفرهنگی ودینی جامعه  که اساس وزیر بنای سایر امور هستند خواهد بود توجه به مولفه هایی چون تکیه بر قرآن وسنت صحیح ،بهادادن به عقل واندیشه در علم وشناخت دینی وزمان شناسی ودیدن واقعیات زمان از جمله مهم ترین آنهاست .