عقل قوه مدرکه وتولید معرفت در انسان است و معرفت هم مقدم بر عمل است و هم نتیجه عمل یعنی برای انجام عمل باارزش باید معرفت وشناخت صحیح داشت ودیگر این که اثر چنین عملی افزایش معرفت خواهد بود اهمیت عقل و معرفت حاصل از آن به حدی است که در روایات آمده است ملاک پاداش انسان در قیامت به اندازه عقل ومعرفت اوست در روایت داریم که در قیامت انسانها به اندازه عقل هایشان جزاداده می شوند
ِ فَإِنَّمَا یُجْزَى الْعِبَادُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ عَلَى قَدْرِ عُقُولِهِم (إرشاد القلوب إلى الصواب ج1 ص : 197)
که این دو معنی دارد یکی اینکه هرچقدر عقل انسان رشد بیشتری داشته باشد مسئولیت او سنگین تر می شود و حساب رسی از او سخت می شود ،معنای دوم این است که مراتب بهشت هم به اندازه رشدعقلی انسان است ،البته عقل مؤمن و ایمانی لذا مراتب بهشت در قرآن متعدد است از بهشت معمولی وجنت تاو جنت النعیم تا فردوس و رضوان ،نکته ی دیگراینکه مراد از عقل نیروی است که مارا به بندگی بیشتر و بهتر خدا راهنمایی می کند که در روایت در تعریف عقل آمده است
قلت له: ما العقل؟ قال: ما عبد به الرّحمن، و اکتسب به الجنان ( الکافی، ج1، ص: 12 )راوی : پرسیدم عقل چیست ؟وامام فرمود آن چیزی که بوسیله آن خداوند رحمن عبادت می شود وبهشت باآن به دست می آید
عقل در دین در دوساحت معنی دارد ،عقل نظری وعقل عملی عقل نظری آگاهی بخش است و حق را از باطل نشان می دهد عقل عملی بازوی اجرایی عقل نظری است که انسان را در برابر نفس وشهوت و غضب یاری می کند ،آن نیرویی که مارا از غرق شدن در شهوات نگه میدارد و قوه غضب را کنترل می کند در روایت آمده است حجت درونی ش ما عقل است
لِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حُجَّتَیْنِ حُجَّةً ظَاهِرَةً وَ حُجَّةً بَاطِنَةً فَأَمَّا الظَّاهِرَةُ فَالرُّسُلُ وَ الْأَنْبِیَاءُ وَ الْأَئِمَّةُ وَ أَمَّا الْبَاطِنَةُ فَالْعُقُولُ (تحف العقول عن آل الرسول ص ص : 383) بر مردم دو نوع حجت وجود دارد یکی ظاهر ودیگری باطن حجت ظاهر پیامبران وائمه هستند وحجت باطن عقل های آنان
عقل ،عقل وجودی است که به مادرباره خداوند معرفت می دهد ومی آموزد که ما مخلوق ،محتاج،وبنده هستیم و عمق مسائل رامی بیند زوال دنیا ،مرگ انسان را میبیند و اگر این عقل اسیر نفس نباشد دردرون انسان می تواند اورابه سمت کمال بکشاند ،بنابراین وقتی می گوییم عقل مراد چنین عقلی است که راه بندگی وحرکت به سمت خداوند که کمال مطلق است را نشان می دهد .ومبنای ایمان وحافظ آن وارزش گذار اعمال است