در ادامه بحث امر به معروف ونهی از منکر به خود اصطلاح معروف ومنکر می پردازیم معروف از عرف به معنای شناخت است ومعروف یعنی شناخته شده ومنکر از نکر به معنای نا شناس است ومنکر به معنای فعلی که ناشناس است.

 انتخاب این دوعنوان در موضوع امر به معروف ونهی از منکر در بردارنده ظرایف ونکات مهمی است .چرا به جای معروف فرضا خیر یا واجبات وامثال آن استفاده نشد ؟وبه جای منکر حرام یا شر وامثال آن به کار گرفته نشد ؟ تامل در ریشه معروف ومنکر مساله را برای ما روشنتر می کند.

 اولین نکته در این باب این است که محور در معروف ومنکر علم وجهل است یعنی معروف فعلی است که شناخته شده واز علم بر آمده است ومنکر آن چه آنرا آدمی نمی شناسد یعنی قابل شناخت نیست از جنس جهل است .

در واقع افعال واعمال ما دوریشه دارد برخی ناشی از علم است که چون ظهور علم وشناخت است به آن معروف گفته می شود وبرخی ناشی از جهل است وچون ظهور جهل است منکر نام می گیرد .

نکته دوم این که برای شناخت  معروف از منکر دوحجت خداوند عطا کرده است نخست حجت ظاهری که انبیاء هستند ودوم حجت باطنی که عقل است وعقل  مهم ترین ابزاری است که خداوند برای تمییز وجدایی علم وجهل  در درون ما به ودیعه نهاده است.

 بنابراین کار مورد تایید انبیاء از طرفی ومورد تایید عقل  از سوی دیگر می شود معروف وکارغیر موید از جانب انبیاء و غیر عقلانی منکر است به تعبیر دیگر آنچه را که دین و عقل به رسمیت می شناسد معروف است وآنچه را  این دو به رسمیت نمی شناسند منکر است .بنابراین امربه معروف درواقع امارت عقل وایمان بر جانها وجوامع است .

یکی ازنتایجی که از این دونکته  به دست می آید این است که معروف ومنکر محدود به افعال واعمالی که در شرع به صراحت از آنها به عنوان معروف ومنکر یاد شده نیست بلکه شامل معروف ومنکر شرعی وعقلی هردومیشود.

 بناراین همان قدر که معروف ومنکر شرعی مثل محرمات ومکروهات دارای اهمیت دراین حوزه هستند معروف ومنکر عقلی مثل روشهای عقلانی در زندگی واجتماع هم دراین محدوده قرار می گیرند لذا مومن واقعی وکامل به اندازه ایکه به معروف ومنکر شرعی اهمیت می دهد به معروف ومنکر عقلی هم بها می دهد.

 لذا هر فعل یا راه غیر منطقی وغیر عقلانی منکر محسوب می شود وبا این دید به اصل حیاتی امربه معروف روشن می شود که این اصل مهم نه تنها حافظ دین وحیات معنوی است بلکه نگهبان عقل وتضمین کننده حیات عقلانی نیز هست .

لذا کارهای غیر کارشناسانه، تصمیمات فرد محورانه وبدون مشورت ،برنامه ریزی های بدون تدبیر وحکمت ،همه جزو منکرات هستند که مومنان در زندگی فردی واجتماعی باید نسبت به آنها حساس و پرهیز دهنده باشند .

بنابراین در جامعه هرچه قدر  علم وعقل توام با ایمان رشد کند خود به خود عمل به معروف وپرهیز از منکر نیز ترقی خواهد کرد وهرچه فضای علمی وعقلانی در جامعه توسعه یابد استقرار اصل امربه معروف ونهی از منکر راحت تر رخ خواهد داد وجاگیر تر خواهد شد .

وهرچه روشهای عقلی ومنطقی در اداره جامعه مورد توجه قرار گیرد جامعه در سمت وسوی معروف قرار خواهد گرفت وبه عکس تصمیمات احساسی وافراطی وبی تدبیر وبی پشتوانه عقل جمعی وکارشناسانه جامعه را به سمت منکرات سوق خواهد داد.