دربحث های گذشته به اولین امربه معروف که از جانب خداوند صادر شد واولین امربه منکر که از جانب شیطان القاء شد اشاره کردیم بررسی شیوه امر الهی وامر شیطانی وشناخت تفاوت آنها با هم دارای نکات قابل توجه ودرس آموز معرفتی و عملی و اخلاقی است که دراین نوشته به یک نکته معرفتی می پردازیم .
یکی از این نکته های معرفتی در این موضوع این است که خداوند با زبان وبیان یقینی سخن گفت وحکم وامر فرمود وشیطان با بیان آمیخته شک و تردید وسوسه کرد ،خداوند فرمود اگرنز دیک درخت شوی و از درخت بخوری از ظالمان خواهی بود وشیطان گفت اگر بخوری یا فرشته یاجاویدان می شوی.
همین شیوه بیان که در جایی از قطع و یقین و نتیجه مشخص سخن به میان می آید و در دیگری تردید بین این یا آن موج می زند ، تفاوت مهم روش الهی وشیطانی را نشان می دهد که امر الهی بر پایه یقین و علم و حقیقیت است.
لذا وحدت و وضوح و نتیجه معین درآن حضوردارد و امر شیطانی بر پایه شک و باطل والبته دروغ استوار است و لذا نتیجه مردد و مبهمی را ارائه می دهد لذا حضرت امیر(ع) در نهج البلاغه در تبیین خطای حضرت آدم فرمود (فباع یقینه بشکه، یقین خودرا فروخت و شک را خرید،)(خطبه 1 نهج البلاغه)
در واقع آدم (ع) یقینی که از جانب خداوند به آدم القاء شده بود که همان یقین به این بود که نتیجه خوردن از درخت ممنوعه ظلم است را باسخن ووعده شک آمیز شیطان که گفت یا این می شوی یا آن معاوضه کرد .
واین تفاوت ریشه ای در همه امر به منکر هایی که از جانب شیاطین انس وجن صادر می شود با اوامر الهی واولیاء الهی وجوددارد که اوامر و وسوسه های شیطانی توام تردید است لذا قرآن در وصف منافقانی که اسیر شیطان هستند فرمود( مُذَبْذَبینَ بَیْنَ ذلِکَ لا إِلى هؤُلاءِ وَ لا إِلى هؤُلاء ،نساء /143)منافقین همواره در تردید ودودلی هستند.
بنابراین چون وسوسه و امر شیطانی بر تردید بنا شده است نتیجه آن هم شک افزایی وسرگردانی است واثر مهم معرفتی عمل به منکرات درگیر شک شدن ودوری از یقین است اتفاقی که در جهان جدید افتاده و همزمان با افزایش عمل به منکرات شکاکیت اعتقادی و معرفتی نیز افزایش یافته است .
در واقع شیطان با دعوت به منکر علاوه بر هدف اولی که داخل کردن فرد در گناه است هدف مهم تری را دنبال می کند که همان دچار کردن قلب ها وذهن ها به شکاکیت است که ریشه ایمان را می سوزاند.
لذا در آیه دیگر فرمودِ (انَّما یَأْمُرُکُمْ بِالسُّوءِ وَ الْفَحْشاءِ وَ أَنْ تَقُولُوا عَلَى اللَّهِ ما لا تَعْلَمُونَ (بقره /169)(او (شیطان ) شما را به بدى و زشتى فرمان مىدهد و مىخواهد که درباره خدا چیزهایى بگویید که بدان آگاه نیستید.)
بنابراین امر به فحشاء به هدف این است که بعد فرد به خداوند بدبین شود ودر شک وگمان باطل بیفتد که این خیلی بدتر از خود گناه است لذا باید مراقب بود که ارتکاب منکرات و تداوم آنها فقط در حد گناه عملی نمی ماند.
بلکه به گناه اعتقادی وشک وکفر می کشد از کوزه همان تراود که دراوست از امر ووسوسه شک آلود شک بر می خیزد وعمل به منکر منجر به انکار اعتقادی وانکار توحید وخدا وند خواهد شد .
همان گونه که عمل به دستورات الهی علاوه بر اجر اخروی یقین قلبی خواهد افزود وامر به معروف وعمل به معروف در واقع تحکیم یقین وعمل به منکر و دعوت به منکر ترویج شکاکیت را به دنبال دارند.
و از این ارتباط وثیق بین عمل و معرفت که تاثیر عمل را در معرفت می رساند این نتیجه قابل توجه حاصل می شود که کسانی که به شک وتردید اعتقادی گرفتارند بدانند که چاره آن فقط مباحث معرفتی وشناختی نیست بلکه بخشی از آن بازگشت به عمل دارد وبرای درمان شک های عقلی واعتقادی باید در اصلاح عمل نیز کوشید .