از جمله سئوالاتی که درباره دین و دینداری مطرح است این که آیا دین نیز مثل علم رشد وپیشرفت دارد؟یعنی همان طور که با تحقیق وتلاش علمی بشر به دستاوردهای جدید علمی دست می یابد در حوزه دین هم چنین است ؟وبه عبارت دیگر ما دین عقب مانده ودین پیشرفته داریم و دیندار پیشرو ودیندار عقب مانده ؟واگر جواب مثبت است کیفیت آن چگونه است ؟درپاسخ به این سئوالات به چند نکته باید توجه نمود 

1-اصل تکامل برای انسان هم از نظر عقلی وهم دینی وتجربی امر مسلمی است واز جمله ویژگیها ی انسان تکامل پذیری وحرکت مدام در مسیر تکامل است ودین ورزی به عنوان یکی از شئون انسان از این قاعده مستثنی نیست 

2 - در علم رشد گاه در کشف منابع ویا ابزار ها وروش های  جدید رخ می دهد وگاه در کشف بیشتر از منابع قدیم وابزار وروش های گذشته ،در دین داری هم به شرح ایضا فرضادین داری حضرت  ابراهیم نسبت به انبیاء گذشته وحتی برخی از پیامبران بعد از خود پیشرفته تر  است چون منابع وروش های جدیدی از دین ورزی را کشف می کند کشف محوریت فطرت در دین و نگاه اجتماعی به دین از جمله کشف های رشد دهنده حضرت ابراهیم است که از روش حضرت موسی وعیسی رشد یافته تر وپیش رفته تراست لذا مورد تاکید قرآن به عنوان معیار روش رشید ومتکامل است 

3- نکته سوم توجه به بحث تکاملی است که قرآن درباره دین اسلام مطرح می کند  ومی گوید دین اسلام  دین کامل است که در ظاهر اسلام را در زمان پیامبر به نهایت رشد رسیده می داند اما باید دید این اکمال به چه معناست و آیاهر نو کشف جدید در دین ورزی را نفی می کند ؟اگر محور دین را در اسلام قرآن وپیامبر بدانیم وکمال را به معنای تکامل دینی پیامبر و قرآن بگیریم به  تکامل از جهت منبع وروش معتقد گشته ایم یعنی قرآن کامل ترین منبع دینی وپیامبر کامل ترین شخصیت دینی است والبته هردو نیز دلیل دارد دلیل تکامل قرآن اعجاز است ودلیل تکامل پیامبر کشف های مهمی چون معراج است واما می توان گفت در زمان پیامبر تکامل درابزار رخ نداده است وفرضا امروز انسان متدین ابزار پیشرفته تر از دین را کشف کرده است ولذا راه تکامل دین حداقل از یک جهت باقی است 

4- رشد درابزار به معنای رشد عقل وتجربه ها وابزار علمی است که می تواند در دین به کار گیرد ومعرفت دینی را تکامل بخشد به فرض امروز کامپیوتر کمک زیادی به دین پژوهشان در تسلط بر منابع   می کند وباعث دقت وتکامل ورشد تفکر دینی می شود واما آیا رشد ابزار می تواند باعث رشد اصل دین شود به نظر می رسد پاسخ این هم مثبت است چون صاحب اصلی دین خداوند است او می تواند با رشد ابزار یا طریق دیگر اصل دین داری را رشد دهد وما بتوانیم بگوییم فرضا مومنان مقید به دین در عصر جدید در اصل دین رشد یافته تر از زمان پیامبر هستند چون دریافت دین دوجنبه دارد دریافت پیامبر ودریافت جامعه واگر بگوییم دریافت پیامبر در نهایت کمال بود اما نمی توانیم بگوییم دریافت جامعه زمان پیامبر هم در نهایت کمال بود بلکه مومنان  در زمان بعد می توانند دریافت کاملتر  وپیش رفته تر داشته باشند 

5- مهم تر از تکامل دینی از جهت  جامعه در ناحیه محور دین یعنی امام معصوم هم این امر می تواند تحقق یابد وبگوییم دین ورزی امام بعدی کاملتر  ورشد یافته تر از امام قبل است واین به دوجهت است نخست این که طبق روایات علم معصومین در حال فزونی است وبافزونی علم دین داری نیز رشد می یابد ودوم این که رابطه جامعه وامام طرفینی است وقتی جامعه رشد کند زمینه دریافت دین کاملتر وپیش رفته تر  را دارد وامام، دین رشد یافته تر را از ناحیه خداوند می گیرد و آیه اکمال در قرآن که با امامت و ولایت گره خورده است معنای جاری پیدا می کند ونه ثابت یعنی دین در راه کمال ورشد  مستمر از طریق شاهراه امامت است وتکامل دین متوقف نمی شود  لذا می توان گفت  فرضا دین در فرد وجامعه امام زمان کاملتر وپیشرفته تر  از دین در زمان قبل از ایشان است این ادعای مهم لوازم مهمی دارد که در نوشته دیگر بدان خواهیم پرداخت انشاءالله